Rola wiedzy we współczesnych społeczeństwach

powrót do spisu

Rola wiedzy we współczesnych społeczeństwach

         Globalna gospodarka, oparta na wiedzy i technologiach informacyjno-telekomunikacyjnych, wymaga kształtowania nowych umiejętności we wszystkich zawodach, tak tradycyjnych, jak i nowych czy tych, które dopiero powstaną. Posiadanie wiedzy i odpowiednie wykształcenie to dziś dobra najbardziej cenione.

         Jednostka, żyjąc we współczesnym społeczeństwie, przez P.F. Druckera określonym mianem społeczeństwa wiedzy, zdaje sobie bardzo wyraźnie sprawę z olbrzymiego znaczenia kapitału umysłu. To dojście do społeczeństwa wiedzy odbywało się oczywiście etapowo. Dzisiaj więc, jak pisze Drucker, „podstawowy zasób ekonomiczny – „środki produkcji”, jeśli użyć terminu ekonomicznego, nie jest już kapitałem, podobnie zresztą jak nie są nim bogactwa naturalne (ekonomiczna „strefa”) czy „siła robocza”. Tym zasobem jest i będzie wiedza” ²⁶. Ta wiedza jest istotna również dlatego, że człowiek poddał się dyrektywie nieustannego wzrostu, głównie wzrostu produktywności. A pamiętając twierdzenie A. Smitha, że wysoka produktywność wymaga nie tylko wyrafinowanego podziału pracy, lecz również tego, aby się on szybko zmieniał, domyślamy się wielkiej roli wiedzy i edukacji. Tylko nieustanny przyrost wiedzy i wykształcenia pozwoli współczesnemu człowiekowi na zaspokojenie olbrzymiego pragnienia osiągania wzrostu gospodarczego ²⁷. Ten wzrost gospodarczy stał się – jak twierdzi D. Bell – „świeckim wyznaniem wiary w rozwiniętych krajach przemysłowych: źródłem indywidualnych motywacji, podstawą politycznej solidarności, fundamentem mobilizacji społeczeństw dla realizacji wspólnych celów” ²⁸. Stał się wręcz (w pielęgnujących pokój państwach zachodnich) „moralnym ekwiwalentem” wojny. Wiedza nabrała fundamentalnego znaczenia jako źródło innowacji i poznania społecznego. Stała się przepustką do świata władzy. Społeczeństwo współczesne skupia się przede wszystkim na technice i organizacji wiedzy. Dążenie do wiedzy, jej zgłębienia i posiadania jest teraz swoistym wyrazem dążenia człowieka do władzy nad światem materialnym. 

         Ta chęć dominacji nad światem materialnym sprawia, że dla gospodarki podstawowym czynnikiem produkcji staje się – no właśnie – informacja i wiedza. Następuje tym samym stopniowy odwrót od zawodów pracochłonnych do zawodów, które w coraz większym stopniu i w coraz bardziej naturalny sposób wykorzystują narzędzia technik informacyjnych. Możemy mówić o stopniowej dematerializacji pracy ²⁹. Trzeba pamiętać, że ta „zdematerializowana praca” ma charakter unikatowy i najprawdopodobniej najbardziej pożądany, ponieważ jako niezbędnych środków używa wiedzy, czyli zasobu odnawialnego i pomnażanego w procesie zużywania. Możemy w związku z tym śmiało mówić o powstaniu przedsiębiorczości intelektualnej, nakierowanej na tworzenie podstaw materialnego bogactwa z niematerialnej wiedzy. I jak pisze S. Kwiatkowski, „posiadanie wiedzy, a zwłaszcza teoretycznej i praktycznej wiedzy o tym, jak skutecznie uczyć się funkcjonowania w nowoczesnym, nasyconym wiedzą społeczeństwie, jest najlepszą gwarancją wykorzystania potencjału rozwoju, w jaki wyposażyła nas natura” ³⁰.

         Jakkolwiek mechanizmy, dzięki którym edukacja na poziomie wyższym wpływa na społeczny i ekonomiczny rozwój państw, nie są jeszcze w pełni zdiagnozowane (podobnie jak dokładne miary tego wpływu), to można jednak mówić o pewnych ogólnych korzyściach płynących z posiadania wyższego wykształcenia. Te potencjalne korzyści lokują się w sferze prywatnej i publicznej.

Potencjalne korzyści z kształcenia na poziomie wyższym

Źródło: Constructing Knowledge Societies: New Challenges for Tertiary Education, A World Bank Report, Washington, D.C. 2002, s. 81.

         Reasumując, pozycja społeczna i możliwości człowieka zależą obecnie w głównej mierze od jego edukacyjnego wysiłku, a wykształcenie jest często przyczyną zadowolenia w sferze moralnej i zawodowej.

²⁶  P.F. Drucker, Społeczeństwo pokapitalistyczne, Warszawa 1999, s. 14.
²⁷  Por. K.J. Brozi, Antropologia wartości, Lublin 1994.
²⁸  D. Bell, Kulturowe sprzeczności kapitalizmu, Warszawa 1998, s. 272-273.

²⁹  Por. A.P. Wierzbicki, Megatrendy cywilizacji informacyjnej u progu XXI wieku, [w:] Perspektywy awangardowych dziedzin nauki i technologii do roku 2010, Warszawa 1999.
³⁰  S. Kwiatkowski, Przedsiębiorczość intelektualna, Warszawa 2000.

powrót do spisu